بازار مسکن و املاک، مانند هر رشته و تخصصی اصطلاحات و واژگان مخصوص به خود را دارد، بعضی از این واژگان عمومی تر هستند و در بین مردم بیشتر رایج هستند و تقریباً عموم مردم با آنها آشنا هستند ولی بعضی دیگر تخصصی هستند و تنها متخصصان بازار مسکن و املاک، اطلاعات جامع و کاملی در ارتباط با آنها را دارند. یکی از این اصطلاحات تخصصی، تصرف عدوانی است. به زبا ساده اگر بخواهبم تصرف عذوانی را تعریف کنیم این گونه بیان می کنیم که، اگر یک ملک به اجبار یا بدون رضایت مالک اصلی، از تصرف او درآورده شود، به این کار تصرف عدوانی گفته می‌شود. در واقع اگر شخصی بدون رضایت مالک، در خانه او سکونت داشته باشد، می‌گویند او تصرف عدوانی انجام داده است. اگر شما هم به این اصطلاح بازار مسکن علاقه دارید و یا در رابطه با تصرف عدوانی ملک خود درگیر هستید، خواندن این مطلب از مسکن قزوین را از دست ندهید.
تصرف عدوانی چیست؟
هرکسی که ملک دیگری را به نحو غلبه و عدوان (زور و اجبار) بدون رضایت مالک دست بگیرد تصرف عدوانی می‌گویند.
تصرف عدوانی تصرفی است که بدون رضایت مالک مال غیرمنقول، از طرف کسی صورت گرفته باشد. در معنی عام کلمه تصرف عدوانی عبارتست از خارج شدن مال از استیلا و تصرف مالک آن مال بدون رضایت‌اش.
برای این که این مطلب را ساده تر و واضح تر سازیم، اجازه دهید مثالی بزنیم: تصور کنید که یک مال غیر منقول مانند زمین یا آپارتمان دارید. ممکن است مالک این ملک باشید یا این که صرفاً مستاجر باشید. اما بعد از مدتی شخص دیگری این ملک را از تصرف شما خارج می کند که در این شرایط به اصطلاح گفته می شود که تصرف عدوانی رخ داده است.
دقت داشته باشید که برای دادگاه فرقی نمی‌کند که در این دعوا شما مالک باشید یا مستاجر، بلکه در این شرایط تنها تصرف قبلی را در نظر می‌گیرد.
انواع تصرف عدوانی چیست؟
طبق قانون تصرف عدوانی به دو نوع تقسیم می‌شود. تصرف عدوانی کیفری و تصرف عدوانی حقوقی، که هر کدام از آنها دارای شرایط خاصی هستند که اگر تحت عنوان یکی اعلام دعوی کنید نمی‌توانید آن را تغییر دهید. پس با دقت نکات زیر را مطالعه فرمایید.
- تصرف عدوانی کیفری:
تصرف عدوانی کیفری به معنای تصرف مالی که متعلق به شخص دیگری است آن هم با اطلاع از این‌که مال تعلق به شخص دیگری دارد. به لحاظ قانونی تصرف عدوانی کیفری، جرم محسوب می‌شود و در صورت اثبات جرم، شخص از یک ماه تا یک سال به حبس محکوم می‌شود. این نوع تصرف برای اموال غیرمنقول اطلاق می‌گردد. در تصرف عدوانی کیفری شخص باید مالکیت مال غیرمنقول را اثبات کند.
- تصرف عدوانی حقوقی:
تصرف عدوانی حقوقی شباهت‌های بسیار و تفاوت‌های کم و مهمی با تصرف عدوانی کیفری دارد؛ این تفاوت‌ها عبارتند‌از:
- در تصرف عدوانی حقوقی نیاز به احراز مالکیت قبلی مال نیست در حالی که طبق ماده ۶۹۰ در تصرف کیفری باید احراز مالکیت صورت پذیرد.
- رکن روانی یکی از مسائلی است که در تصرف تاثیرگذار است. یعنی باید برای دادگاه مشخص شود که آیا متصرف می‌دانسته مال متعلق به غیر بوده است یا خیر؟ این موضوع یکی از تفاوت‌های مهم این دو نوع تصرف است.
- تصرف حقوقی با تقدیم دادخواست حقوقی قابل طرح است ولی برای طرح تصرف کیفری نیاز به تقدیم دادخواست حقوقی نیست و صرف شکایت کیفری برای تعقیب جزایی متهم و صدور حکم رفع تصرف کافی است.
تصرف عدوانی حقوقی و کیفری
همان طور که احتمالاً می‌دانید، این نوع دعوا نوعی دعوای حقوقی است اما باید در نظر داشته باشید که می‌توان این دعوا را هم به صورت حقوقی و هم به شکل کیفری پیگیری کرد. در دعوای حقوقی، باید به دادگاه مربوطه مراجعه کنید و نیازی نیست که مالکیت شما اثبات شود اما در صورتی که می‌خواهید به شکل کیفری اقدام کنید، حتما باید مالکیت شما اثبات شود.
تصرف عدوانی ملک مشاع
براساس ماده ۱۶۷ قانون آیین دادرسی مدنی، اگر دو یا چند نفر، ملکی را استفاده کنند و بعدها و به مرور زمان، در مورد نحوه استفاده از زمین برای همدیگر مزاحمت و ممانعتی ایجاد کنند، در این صورت یک دعوای تصرف عدوانی به وقوع پیوسته و باید مورد رسیدگی قرار گیرد.
البته قانون گذار تصرف عدوانی ملک مشترک را پیش بینی کرده است و متصرف شدن غیرقانونی ملک مهم ترین شرط رسیدگی به دعوای است و قاضی در نهایت حکم می دهد که تصرف عدوانی ملک مشاع برطرف شود.
مرجع صالح جهت رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی حقوقی
دادگاه های عمومی صالح ترین مرجع جهت رسیدگی به دعاوی تصرف عدوانی حقوقی هستند و براساس ماده ۱۲ قانون آیین دادرسی، باید به نزدیک ترین دادگاه محلی جهت رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی مراجعه کرد. باید به دادگاهی مراجعه کرد که ملک غیرمنقول در آن حوزه واقع شده و ساکن بودن خوانده در حوزه دادگاه ملاک نیست. امروزه خواهان لازم است که به دفاتر خدمات الکترونیک مراجعه کند تا دادخواست خود را ثبت کند. بعد از این دادخواست خود را ثبت کرد و هزینه دادرسی را واریز کرد می تواند به شعبه واقع شدن ملک غیرمنقول خود مراجعه کند.
دادخواست تصرف عدوانی تحت چه شرایطی رسیدگی می شود؟
به طور کلی خواهان باید به دادگاه های عمومی مراجعه نماید. لازم نیست حتما شما مالک ملک باشید تا بتوانید شکایت کنید ممکن است شما مستاجر باشید و موجر یا همان صاحبخانه شما متصرف عدوانی باشد.
ماده ۱۲ قانون آئین دادرسی مدنی نیز از نظر محلی دادگاهی را صالح می‌داند که مال در حوزه آن قرار گرفته است. حتی اگر خوانده در آن مکان اقامت نداشته باشد. بنابراین دعاوی تصرف باید در دادگاه عمومی محل وقوع مال غیرمنقول اقامه شود.
قبل از هر چیزی باید بدانید که برای رسیدگی به دادخواست شرایط عدوانی باید شرایط خاصی را داشته باشید که در ادامه به طور خلاصه به آنها می‌پردازیم.
دعوای تصرف عدوانی حقوقی: این نوع از دعوا نیازمند وجود شرایطی است که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم:
سابقه تصرف خواهان
باید بدانید که یکی از اصلی‌ترین شروط رسیدگی به دادخواست این است که خواهان (یا فردی که شکایت کرده است) باید حتما مدتی از این اموال غیرمنقول استفاده کرده باشد. به عنوان مثال اگر مورد پرونده، یک آپارتمان باشد، خواهان باید مدتی در آن اقامت کرده باشد و این مسئله مورد قبول و تایید اطرافیان نیز باشد. در حقیقت باید برای دادگاه اثبات شود که این اموال غیرمنقول متعلق به خواهان بوده باشد.
لازم است ارتباط بین مال و متصرف مدتی ادامه داشته باشد تا بتوان آن را بعنوان سابقه پذیرفت. تعیین این مدت به عرف وابسته است.
عدم سبق تصرف خوانده
از نکات دیگری که در خیلی موارد موجب سردرگمی خواهان و خوانده می‌شود این است که قاضی تنها در شرایطی می‌تواند حکم بدهد که خوانده حتما بعد از تصرف خواهان اقدام به تصرف اموال غیرمنقول کرده باشد. در غیر این صورت قاضی نمی‌تواند برای خوانده حکم صادر کند.
صدور حکم رفع تصرف علیه کسی جائز است که تصرف او لاحق بر تصرف خواهان باشد. بر همین اساس است خوانده باید هیچگونه تصرف قبلی در مال موضوع دعوی نداشته باشد وگرنه او خود نیز متصرف سابق است و صدور دستور رفع تصرف علیه متصرف سابق فاقد وجه قانونی است.
عدوانی بودن تصرف
شاید این گزاره برایتان خیلی ساده و واضح باشد اما باید بدانید که در صورتی به دادخواست این دعوا رسیدگی می‌شود که حتما این تصرف به زور و ناخواسته باشد. در حقیقت این مسئله باید بدون رضایت متصرف قبلی اتفاق افتاده باشد. البته در قانون به چنین چیزی اشاره نشده است اما استفاده از لفظ عدوانی، چنین مسئله‌ای را واضح و روشن ساخته است.
مال باید بدون رضایت مورد تصرف قرار گرفته باشد. این شرط در مورد غصب هم وجود دارد.
غیر منقول بودن مال مورد تصرف
نکته دیگری که باید بدانید این است که شرط غیرمنقول بودن اموال تصرف شده بسیار مهم و شاید اولین شرط رسیدگی به این دادخواست باشد. بنابراین این دعوا شامل تصرف اموال منقول (مانند خودرو و … نمی‌شود)