استان قزوین یکی از تاریخی ترین است تاان های کشور است و از لحاظ تنوع و تعئئ بناهای تاریخی با بسیاری از شهرهای توریستی دیگر ایران برابری می کند. وجود مساجد، حمام های تاریخی، کلیسا، دروازه ها و … سبب شده است تا شهر قزوین مقصد بسیاری از گردشگرانی باشد که به بناهای تاریخی علاقه دارند.
یکی از مهمترین بناهای تاریخی استان قزوین که متاسفانه در حال نابودی و فراموش شدن است، گراند هتل است.
گراند هتل را به عنوان اولین نمونه هتلی در ایران می توان دانست که مطابق معماری های هتل های اروپایی طراحی و ساخته شده است. این هتل در سال های پایانی دوره قاجاری یعنی در حدود سال های ۱۲۹۹ تا ۱۳۰۰ توسط اربابی به نام شاپور پارسی ساخته شده است. البته شاپور پارسی، بعدها نام خود را به مهر شاهی تغییر داد.
گراند هتل در مرکز شهر قزوین و در ضلع غربی عمارت تاریخی چهل ستون واقع شده است و یکی از قدیمی ترین هتل های ایران است. این بنا در زمینی به مساحت ۳۰۰۰ متر مربع در شرق خیابان پیغمبریه و در قسمت غربی ارگ صفوی ساخته شده است و در سمت خیابان در دو طرف در ورودی چند مغازه دارد.
همانطور که پیشتر اشاره شد، این بنا در اواخر قاجار و در دوره انتقال معماری از قاجار به پهلوی ساخته شده است و در ساخت آن از معماری اروپایی استفاده شده است.
نام انتخابی برای آن نیز فرنگی است و در واقع ترجمه فرنگی واژه مهمانخانه بزرگ را برای آن برگزیدهاند. گراند هتل به عنوان یکی از قدیمیترین هتلهای مدرن ایران معرفی می شود؛ چرا که به امکانات هتلهای مدرن همدوره خود مجهز بود.
تاریخچه ساخت گراند هتل
در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه قاجار کاروانسراهای بسیاری وجود داشتند که تعداد آنها در عهد مظفری بیشتر هم شد. ولی زمانی که شاه قاجار به فرنگستان رفت، هتل به سبک اروپایی از جمله تحفههای سفر وی بود؛ در ابن رابطه، اولین نمونه از هتلهای اروپایی با نام «گراند هتل» در قزوین، سپس در بندرانزلی و بعدها بهصورت هتلهای زنجیرهای امینالسلطان در خیابان جدید قم و تهران ساخته شدند. گراند هتل قزوین از قدیمیترین گراند هتلهای باقیمانده در کل ایران محسوب شده و در طول عمر خود شاهد وقایع بزرگی نظیر طراحی کودتای رضا شاه بوده است.
سینما گراند هتل
در جبهه جنوبی بنا و در سال ۱۳۱۰ سالن سینمایی به نام «تابستانه» ایجاد شد که در سال ۱۳۱۹ دچار حریق شد. البته این سینما دوباره مرمت شده و تا سال ۱۳۵۶ فعال بود تا اینکه با آتشسوزی مجدد از بین رفت و دیگر بازسازی نشد. این بنا هماکنون در مجموعه باغ فرهنگی قزوین قرار گرفته و در حال بازسازی است. پشت این عمارت در محل کنونی مدرسه علامه محمد قزوینی بنای عدلیه قرار داشته است.
متاسفانه این هتل هر روز خرابتر میشود و کسی هم برای احیای آن کاری انجام نمیدهد. حدود ۸ سال پیش قرار شد هتل را مرمت کنند که به سرانجام نرسید. حتی شمعبندی و کارهای دیگر هم انجام شد، اما بهدلایل نامشخص ناتمام ماند.
مشخصات معماری و وضعیت کنونی بنا
«گراند هتل» از اولین نمونههای هتل به شیوه مدرن و اروپایی در اواخر دوره قاجار است. ورودی اصلی هتل در ضلع غربی ساختمان قرار دارد. طرفین آن دارای روکوب چوبی است، این ورودی به فضای تقسیم، که در طبقه میانی واقع شده، میرسد. در دو طرف این فضا، تالارهای ستونداری با سقف طاق و قوس و قزح های خمیده (تویزه) قرار گرفتهاند. این تالارها از سمت غرب مشرف به خیابان و از سمت شرق به ایوان ستونداری منتهی میشوند.
فضای تقسیم توسط پلکان چوبی به حیاط و طبقه زیرین هتل راه دارد. طبقه همکف حیاط بهصورت تالارهایی با ستونهای قطور آجری و با پوشش طاق و تویزه است. اتاقهای هتل در طبقه اول قرار دارند، راه ارتباطی این طبقه از طریق دو پلکان چوبی است، در این طبقه ۱۸ اتاق وجود دارد که از غرب و شرق با ایوان به خیابان و حیاط مُشرف میشوند. اما حالا از همه اینها در و پنجرهای نیمهباز و شکسته باقی مانده است.
این بنا در فهرست واگذاری هیئت دولت از طریق صندوق احیا قرار دارد، کارشناسان رسمی دادگستری باید از محل بازدید کنند تا مدت زمان واگذاری و مبلغ اجاره و مرمت گراند هتل را مشخص کنند تا مبتنی بر آن بتوانند آن را بهصورت مزایده در بخش خصوصی واگذار کنند.
مرمت بنا
در سال ۱۳۸۶ مرحله مطالعات طرح مرمت گراند هتل به پایان رسید و مرحله اجرایی آن آغاز گردید. کاربری جدید بنا رستوران سنتی بود. این طرح از سال ۱۳۸۵ در دست بررسی بود. اما در حال حاضر متاسفانه این هتل هر روز خرابتر میشود و کسی هم برای احیای آن کاری انجام نمیدهد. حدود ۸ سال پیش قرار شد هتل را مرمت کنند که به سرانجام نرسید. حتی شمعبندی و کارهای دیگر هم انجام شد، اما به دلایل نامشخص ناتمام ماند.
حوادث سیاسی مرتبط با گراند هتل قزوین
در دوران قاجار و پهلوی، ایران یکی از کشورهایی بود که همواره سنگینی سایه بیگانگان را در تمام نقاط خاک خود احساس میکرد. نیمه دوم قرن ۱۲ ه. ش، یکی از دورههای سیاه مصادف با نفوذ دولت انگلستان در ساختار حکومت ایران بود و کسب امتیازات تا جایی پیش رفت که امتیازات ظالمانه نام گرفت. در این میان، کشورهای استعماری دیگری همچون روسیه تزاری، در مرتبه بعد قرار میگیرند.
انگلیسیها در اجرای استراتژی خود در ایران از دو عنصر سیاسی و نظامی مانند سیدضیا و رضاخان، استفاده کردند و زمینههای لازم را با ایجاد توافقی میان این دو عامل و دیگر همدستان خود فراهم کردند. نیروهای قزاق به فرماندهی رضاخان میرپنج، سوم اسفند ۱۲۹۹ از قزوین به تهران حرکت کرده و آن شهر را تصرف کردند و پس از استقرار کامل، سیدضیا بهعنوان نخست وزیر، مامور تشکیل کابینه شد و رضاخان نیز سمت وزیر جنگ را به عهده گرفت.
ستاد فرماندهی کل قوای انگلستان در ایران، در گراند هتل قزوین قرار داشت و صفحه حساس دیگری از تاریخ پرفراز و نشیب ایران با دخالت خارجی در این هتل لوکس قزوین ورق خورد. آیرون ساید، ژنرال انگلیسی، طرح نهایی کودتایی را که قرار بود در تهران به وقوع بپیوندد با معاون خود «کلنل اسمایس» مورد آخرین بررسی قرار میداد. آیرون ساید در دفتر یادداشتهایش چنین نوشته است:
نظر شخصی من این است که باید دست قزاقهای ایرانی را برای حمله به تهران و قبل از آن که نیروهای ما ایران را ترک کنند، باز گذاشت. در واقع یک دیکتاتوری نظامی در ایران بهترین راه غلبه بر مشکلات کنونی ماست.
بنابراین این هتل جزو مکانهایی است که هم بهعنوان اولین بنایی هتل سبک اروپایی ساخته شده است و هم بهدلیل وقایع تاریخی که تاثیر فراوانی در گذشتهی ایران داشتهاند، معروف است.
فضای تقسیم توسط پلکان چوبی به حیاط و طبقه زیرین هتل راه دارد. طبقه همکف حیاط بهصورت تالارهایی با ستونهای قطور آجری و با پوشش طاق و تویزه است. اتاقهای هتل در طبقه اول قرار دارند، راه ارتباطی این طبقه از طریق دو پلکان چوبی است، در این طبقه ۱۸ اتاق وجود دارد که از غرب و شرق با ایوان به خیابان و حیاط مُشرف میشوند. اما حالا از همه اینها در و پنجرهای نیمهباز و شکسته باقی مانده است.